भारताला भविष्यात कोणता धोका? रघुराम राजन यांचा इशारा…

Byadmin

Nov 12, 2025

रिझर्व्ह बँकचे माजी गवर्नर आणि अर्थतज्ज्ञ रघुराम राजन यांनी भारताच्या (future)अर्थव्यवस्थेसंदर्भात एक धोक्याचा इशारा दिला आहे. व्यापारी तणाव आणि आयात शुल्क वाढीमुळे देशाला असे नुकसान सहन करावे लागू शकते, जे कधीच पूर्णपणे भरून काढता येणार नाही, असे ते म्हणाले. अमेरिकेच्या आयात शुल्कात झालेल्या वाढीमुळे लहान निर्यातदारांना मोठा फटका बसला असून, उद्योग क्षेत्रात तणाव वाढल्याचे रघुराम राजन म्हणाले. याबद्दल सविस्तर जाणून घेऊया

राजन म्हणाले, “भारताला असे तोटे भोगावे लागतील की… ते कधीच पूर्णपणे मिळणार नाहीत.” या परिस्थितीमुळे व्यवसायिक संबंध कायमस्वरूपी खराब होण्याचा धोका आहे, ज्यामुळे छोट्या कंपन्यांना नवीन बाजारपेठ शोधणे कठीण होईल. राजन यांनी हे उदाहरण दिले की, अमेरिकन दुकानांमध्ये कपडे विकणाऱ्या एका ओळखीच्या महिलेचा संपूर्ण व्यवसाय थांबला आहे, कारण 50 टक्के आयात शुल्कामुळे तिचे उत्पादने तेथे विक्रीसाठी अवघड झाले आहेत.

भारताला चीनच्या वाढत्या व्यापारी सामर्थ्यामुळे अस्वस्थ वाटत आहे. राजन यांनी नमूद केले की, “भारताला भीती वाटते की चिनी मालाने बाजार भरून जाईल. चीनकडून गुंतवणूकीचे स्वागत आहे पण चीनवर अवलंबून राहणे योग्य नाही.” देश चिनी उत्पादनांच्या अतिवाढीला रोखण्यासाठी सतर्क आहे. यासाठी भारत जपान आणि ऑस्ट्रेलियाशी संबंध मजबूत करत आहे, तर अमेरिकेशी दीर्घकालीन रणनीतिक भागीदारी वाढवण्याचा प्रयत्न करत असल्याचे ते म्हणाले. मात्र भारत-अमेरिका संबंध ‘फक्त व्यवहारावर आधारित’ होत चालले आहेत, ज्यामुळे खोलवर विश्वासार्हता कमी होत आहे. ही स्थिती जागतिक पुरवठा साखळीतील बदलांमुळे अधिक गुंतागुंतीची झाली आहे, ज्यात भारताला चीन आणि अमेरिका यांच्यातील शत्रुत्वात संतुलन साधावे लागत असल्याचे ते म्हणाले.

‘जर अमेरिका भारतावर 50 टक्के आणि पाकिस्तानवर फक्त 19 टक्के शुल्क लादू शकते… तर अमेरिकेचे अध्यक्ष डोनाल्ड ट्रम्प आणि पंतप्रधान नरेंद्र मोदी यांच्यातील बहुचर्चित मैत्री कुठे आहे?’, असा प्रश्न त्यांनी उपस्थित केला. अमेरिकेवर विश्वास ठेवता येत नाही आणि संपूर्ण शुल्काचा मुद्दा भारतासाठी निराशाजनक असल्याचे ते म्हणाले.

अमेरिकेने आयात शुल्कात केलेल्या वाढीमुळे विविध उद्योगांमध्ये तणाव निर्माण झाला आहे. मोठ्या कंपन्या जसे की ऍपलला भारतात तयार केलेल्या उत्पादनांसाठी सूट मिळत असली, तरी लहान निर्यातदारांना प्रचंड नुकसान होत आहे. राजन यांनी स्पष्ट केले की, “अशा परिस्थितीत आंतरराष्ट्रीय खरेदीदारांशी संबंध तुटले, की ते पुन्हा जोडणे जवळजवळ अशक्य आहे.” उदाहरणार्थ, लहान मध्यम उद्योग (एसएमई) क्षेत्राला सर्वाधिक धक्का बसला असून, बांगलादेश किंवा व्हिएतनामसारख्या देशांना फायदा होत आहे. ही परिस्थिती जितकी लांबली, तितके कायमस्वरूपी नुकसान वाढेल. भारताच्या निर्यातीवर अवलंबून असलेल्या क्षेत्रांना हा धोका मोठा आहे, ज्यामुळे रोजगार आणि उत्पादनात घसरण होऊ शकते,असे ते म्हणाले.

राजन यांनी विशेषतः लहान आणि मध्यम उद्योगांवर लक्ष केंद्रित केले आहे. “एकदा बाजारपेठ गमावली, की ती परत मिळवणे कठीण” असे ते म्हणाले. अमेरिकी बाजारातील 50 टक्के शुल्कामुळे कपडे, इलेक्ट्रॉनिक्स आणि इतर क्षेत्रातील निर्यातीला मोठा धक्का बसला आहे. यामुळे व्यवसायिक नेटवर्क नष्ट होत असून, नवीन भागीदार शोधण्यास वेळ लागेल. जागतिक व्यापारातील बदलांमुळे भारताला एकाच देशावर अवलंबून राहण्याचा धोका आहे, ज्यामुळे पुरवठा साखळी अस्थिर होईल. चीनवर अवलंबित्व टाळण्यासाठी विविध देशांशी भागीदारी वाढवावी, पण अमेरिकेशी फक्त व्यवहारावर आधारित संबंध धोकादायक ठरतील, असे राजन यांनी हे सांगितले.

राजन यांनी अप्रत्यक्षपणे रणनीतिक संतुलनाची शिफारस केली आहे. चीनवर अवलंबून न राहता जपान, ऑस्ट्रेलिया आणि अमेरिकेशी मजबूत भागीदारी वाढवावी. मात्र, व्यापार अनिश्चिततेमुळे लहान निर्यातदारांना तात्काळ मदत देणे गरजेचे आहे. हा इशारा भारताच्या आर्थिक वाढीच्या पार्श्वभूमीवर आला (future)असून, जागतिक तणावांमुळे देशाला दीर्घकालीन बाजारपेठ गमावण्याचा धोका आहे. हे नुकसान टाळण्यासाठी धोरणात्मक निर्णय घ्यावे लागतील, अन्यथा अर्थव्यवस्थेची गती मंदावेल, असे राजन यांनी म्हटले.